Heimspeki endurreisnartímans
From Wikipedia, the free encyclopedia
Heimspeki endurreisnartímans er tímabili í sögu evrópskrar heimspeki sem tekur við af miðaldaheimspeki og lýkur við upphaf nýaldarheimspeki.[1] Til þess teljast 15. og 16. öld. Sumir fræðimenn telja einnig ýmist síðari hluta 14. aldar eða fyrri hluta 17. aldar með. Það sem einkennir einkum tímabilið er endurreisn eða öllu heldur endurfæðing klassískrar fornaldarmenningar, ekki síst forngrískrar menningar og klassískra mennta. Að einhverju leyti var horfið aftur til kennivalds Platons framyfir kennivald Aristótelesar, sem vofði yfir miðaldaheimspeki og skólaspekinni; og meðal sumra hugsðuða gætti jafnvel áhuga á dulspeki.
Á endurreisnartímanum bárust grísk handrit í auknum mæli úr austri vestur til Ítalíu. Handritunum fjölgaði með falli Konstantínópel og Býsansríkisins árið 1453. Í kjölfarið jókst þekking á grískri heimspeki til muna í Vestur-Evrópu. Mikilvægustu höfundarnir voru Platon, Aristóteles og Plótínos og ýmsar heimildir um stóuspeki og epikúrisma en ekki síst rit Sextosar Empeirikosar. Grísk efahyggja hafði þónokkur áhrif á ýmsa hugsuði, meðal annars Michel de Montaigne (1533 – 1592) og Francisco Sanches (1551 – 1623).[2]
Miðaldaheimspeki hafði einkum snúist um rök frá kennivaldi og greiningu á fornum textum með aðstoð aristótelískrar rökfræði. Á endurreisnartímanum komu fram fjölmargar nýjar hugmyndir sem dróu í efa kennivaldið. Roger Bacon (1214 – 1294) var meðal fyrstu höfundanna sem hvöttu til þess að kennivaldið yrði reynt með tilraunum og á grundvelli skynseminnar. Niccolò Machiavelli (1469 – 1527) ögraði hefðbundnum hugmyndum um siðferði og Francis Bacon (1561 – 1626) skrifaði til stuðnings vísindalegum aðferðum í heimspekilegum athugunum.