იმერეთის სამეფო
From Wikipedia, the free encyclopedia
იმერეთის სამეფო — ქართული ფეოდალური სახელმწიფო XV−XIX საუკუნეებში. წარმოიქმნა საქართველოს ფეოდალური მონარქიის პოლიტიკური დაშლის შედეგად. ეს პროცესი საქართველოში მონღოლთა ბატონობის დამყარებიდან, XIII საუკუნის 30-იანი წლებიდან დაიწყო და XV საუკუნის II ნახევარში დასრულდა, როცა 1490 წელს საქართველოს დაშლა იურიდიულად გაფორმდა. ჯერ კიდევ დავით ნარინი XIII საუკუნის II ნახევარში არსებითად იმერეთის მეფე იყო. იმერეთის სამეფოში შემავალი ოდიშისა და გურიის სამთავროები XVI საუკუნის შუა წლებში ცალკე პოლიტიკურ ერთეულებად ჩამოყალიბდა. XVI საუკუნის დამდეგს იმერეთის სამეფოს აფხაზეთის სამთავრო ჩამოსცილდა, უფრო გვიან კი — სვანეთისა. ამის შემდეგ იმერეთის სამეფოს ტერიტორია საკუთრივ იმერეთითა და რაჭით შემოიფარგლა. ლეჩხუმი ხან იმერეთის მეფეს ეპყრა და ხან ოდიშის მთავრებს.
ვიკიპედიის რედაქტორების გადაწყვეტილებით, სტატიას „იმერეთის სამეფო“ მინიჭებული აქვს რჩეული სტატიის სტატუსი. იმერეთის სამეფო ვიკიპედიის საუკეთესო სტატიების სიაშია. |
იმერეთის სამეფო | |||||||||
| |||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||
ქართული სამეფო სამთავროების რუკა | |||||||||
დედაქალაქი | ქუთაისი | ||||||||
უდიდესი ქალაქები | დიდი ქალაქები: ბიჭვინთა, ანაკოფია, ზუფუ, სოხუმი, ანაკლია, ფოთი, ბათუმი, ქობულეთი. საშუალო ქალაქები: ზუგდიდი, რუხი, საჩხერე, შორაპანი, ონი, ბაღდათი, ლაილაში, ოზურგეთი. მცირე ქალაქები: ხონი, ჩხარი, ჩიხორი[1]. | ||||||||
ენა | ქართული | ||||||||
რელიგია | მართლმადიდებლობა | ||||||||
მოსახლეობა | 120 000 (XVIII-XIX სს. მიჯნა) | ||||||||
მმართველობის ფორმა | მონარქია | ||||||||
დინასტია | ბაგრატიონები | ||||||||
მეფე | |||||||||
- 1463–1478 | ბაგრატ II | ||||||||
- 1789–1810 | სოლომონ II | ||||||||
ისტორია | |||||||||
- ჩიხორის ბრძოლა | 1463 | ||||||||
- არადეთის ბრძოლა | 1483 | ||||||||
- მურჯახეთის ბრძოლა | 1535 | ||||||||
- ქარაღაქის ბრძოლა | 1543 | ||||||||
- გოფანთოს ბრძოლა | 1588 | ||||||||
- ხრესილის ბრძოლა | 1757 | ||||||||
იმერეთის სამეფოს აღმოსავლეთით ქართლის სამეფოსაგან ლიხის ქედი ყოფდა, დასავლეთით ოდიშის სამთავროსაგან — მდინარე ცხენისწყალი, სამხრეთით გურიის სამთავროსა და ახალციხის საფაშოსაგან — ფერსათის ანუ მესხეთის მთები, ჩრდილოეთით კი — კავკასიონის ქედი საზღვრავდა. იმერეთის სამეფოს დასავლეთი და სამხრეთი საზღვრები ხშირად იცვლებოდა: დასავლეთით იმერეთის მეფეს საჭილაო-სამიქელაოს ოდიშის მთავარი ეცილებოდა, სამხრეთით საჯავახოს გურიელი ითვისებდა. იმერეთის სამეფოს სატახტო ქალაქი ქუთაისი იყო. აქვე იყო მეფის მთავარი რეზიდენცია. XVII საუკუნეში იმერეთის სამეფოს 40 ათასი მეომრის გამოყვანა შეეძლო.
XVIII–XIX საუკუნეთა მიჯნაზე ამ სამეფოში დაახლოებით 120 ათასამდე მცხოვრები იყო. იმერეთის სამეფოში, ისე როგორც საერთოდ საქართველოში, ფეოდალურ-ბატონყმური ურთიერთობა იყო. არსებობდა მრავალი სათავადო, რომელთაც საგადასახადო, ადმინისტრაციული და ნაწილობრივ სასამართლო იმუნიტეტი ჰქონდათ მოპოვებული და ტერიტორიულად და პოლიტიკურად განცალკავებულ ფეოდალურ ერთეულებს წარმოადგენდნენ. XVIII საუკუნის შუა წლებში იმერეთის სამეფოში 100-მდე თავადი იყო. ისინი მეფის ან უფლისწულის ვასალები იყვნენ.
1651–1661 წლებში იმერეთის სამეფო ოთხ სამხედრო-ტერიტორიულ ერთეულად — სადროშოდ ანუ სასარდლოდ დაიყო: რაჭის, არგვეთის, ვაკისა და ოკრიბა-ლეჩხუმის.
იმერეთის სამეფოს უმაღლესი საეკლესიო ხელისუფალი დასავლეთ საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქი იყო, რომელშიც ხშირად „ჩრდილოსა და აფხაზეთის“ ან „აფხაზ-იმერთა“ ან კიდევ „პონტო ჩრდილოით აფხაზ-იმერთა და ყოვლისა ქვემოისა ივერიისა კათალიკოსად“ იწოდებოდა. მისი რეზიდენცია XVI საუკუნის II ნახევარში ბიჭვინთაში იყო, ხოლო შემდეგ — გელათში.
1555 წელს სპარსეთსა და ოსმალეთს შორის დადებული ამასიის ზავით იმერეთის სამეფო ოსმალეთს ერგო. ამას თან დაერთო გამწვავებული გარე და შინაომები და სამეფო დაკნინების გზას დაადგა. იმერეთის სამეფოს საშინაო და საგარეო მდგომარეობა შედარებით გაუმჯობესდა სოლომონ I-ის მეფობაში (1752- 1784 წწ.). სოლომონ I ენერგიულად ებრძოდა ოსმალეთის აგრესიას, ხოლო ქვეყნის შიგნით — ფეოდალურ რეაქციას.
სოლომონ I-ის გარდაცვალების შემდეგ ცენტრალური ხელისუფლების ძლიერება ისევ შეირყა. დაიწყო იმერეთის ტახტის პრეტენდენტთა შორის ბრძოლა. ფეოდალური შინაომები კვლავ განახლდა. 1784 წელს გამეფებული დავით II (გიორგის ძე) მალე ტახტიდან გადააგდო დავით არჩილის ძემ და 1789 წელს თვითონ გამეფდა სოლომონ II-ის სახელით. 1801 წელს, ქართლ-კახეთის სამეფოს გაუქმების შემდეგ, რუსეთის სამხედრო მოხელეებმა დაიწყეს ნიადაგის მომზადება იმერეთის სამეფოს გასაუქმებლად. ასეთ ვითარებაში ხელისუფლება რომ შეენარჩუნებინა, სოლომონ II-მ 1804 წლის 25 აპრილს რუსეთის ქვეშევრდომობა აღიარა. ელაზნაურის შეთანხმებით, იმერეთის მეფე ყველაფერში რუსეთს უნდა დამორჩილებოდა. სოლომონი კი საშინაო დამოუკიდებლობის შენარჩუნებას და რუსეთის იმპერატორის ვასალობას თხოულობდა. ურთიერთობა იმერეთის მეფესა და ცარიზმის ადგილობრივ მოხელეებს შორის თანდათან მწვავდებოდა. სოლომონი დამოუკიდებლობის დაკარგვას ვერ ურიგდებოდა და მის შესანარჩუნებლად ბრძოლას განაგრძობდა, მაგრამ 1810 წელს რუსეთის თვითმპყრობელობამ გააუქმა იმერეთის სამეფო და იქ თავისი მმართველობა დაამყარა.