संस्कृत
प्राचीन एक देवभाषा हो / From Wikipedia, the free encyclopedia
संस्कृत (गुणात्मक रूपमा संस्कृत-; नाममात्रको संस्कृतम्) योभाषा देवता हरु सँग सम्बन्धित एक शास्त्रीय भाषा हो। जसलाई देवभाषा पनि भनिन्छ। संस्कृत भाषा सनातन धर्मको पवित्र भाषा, शास्त्रीय हिन्दु दर्शनको भाषा, र बौद्ध धर्म र जैन धर्मका ऐतिहासिक ग्रन्थहरूको भाषा हो। यो प्राचीन र श्रृष्टिको एक मात्र पहिलो भाषा थियो, र दक्षिणपूर्व एसिया, नेपाल र भारतमा हिन्दु र बौद्ध संस्कृतिको प्रसारण पछि, यो धर्म र उच्च संस्कृतिको भाषा बन्यो, र यी क्षेत्रहरू मध्ये केहीमा राजनीतिक अभिजात वर्गको भाषा बन्यो। फलस्वरूप, संस्कृतले दक्षिण एसिया, दक्षिणपूर्व एसिया र पूर्वी एसियाका भाषाहरूमा, विशेष गरी तिनीहरूका औपचारिक र सिकेका शब्दावलीहरूमा स्थायी प्रभाव पाऱ्यो।
संस्कृत | |
---|---|
संस्कृत-, संस्कृतम् | |
(माथि) १९औँ शताब्दीको सचित्र संस्कृत पाण्डुलिपि श्रीमद्भगवद गीताबाट लिइएको थियो, जुन ईपूर्व ४०० देखि २०० ईसापूर्वसम्म रचिएको थियो। (तल) तेस्रो सबैभन्दा पुरानो संस्कृत महाविद्यालय, कलकत्ताको १७५औँ वार्षिकोत्सवको टिकट। सबैभन्दा पुरानो सन् १७९१ मा बनारस संस्कृत संस्कृत महाविद्यालयको रूपमा स्थापना भएको थियो। | |
क्षेत्र | दक्षिण एसिया (प्राचीन र मध्ययुगीन), दक्षिणपूर्व एसिया (मध्ययुगीन) |
मातृभाषी वक्ता | – |
पुनरुद्धार | संस्कृतको कुनै पनि स्थानीय भाषा बोल्नेहरू छैनन्। |
प्रारम्भिक रूप | |
देवनागरी लिपि (वर्तमान दिन)। मूल रूपमा मौखिक रूपमा प्रसारित। ईपूर्व पहिलो शताब्दीसम्म लिखित रूपमा प्रमाणित गरिएको छैन, जब यो ब्राह्मी लिपिमा लेखिएको थियो, र पछि विभिन्न ब्राह्मी लिपिहरूमा। | |
सरकारी दर्जा | |
आधिकारिक भाषा | भारत (राज्य-अतिरिक्त अधिकारी) |
अल्पसङ्ख्यक भाषाको रूपमा मान्यता | |
भाषा सङ्केतहरू | |
आइएसओ ६३९-१ | sa |
आइएसओ ६३९-२ | san |
आइएसओ ६३९-३ | san |
ग्लोटोलग | संस्कृत [1] |
यो लेखमा आइपिए ध्वन्यात्मक चिह्नहरूको प्रयोग गरिएको छ। सही आइपिए सक्षम नभएमा तपाईँले युनिकोड अक्षरहरू प्रश्न चिह्न, कोठा अथवा अन्य कुनै चिह्न जस्तो देखिनेछ। |
संस्कृतले सामान्यतया धेरै पुरानो आर्य भाषाका प्रकारहरूलाई सङ्केत गर्दछ। यीमध्ये सबैभन्दा पुरातन ऋग्वेदमा पाइने वैदिक संस्कृत हो, जुन १५०० ईपूर्व देखि १२०० ईपूर्वको बीचमा आर्य जनजातिहरू द्वारा रचित १,०२८ भजनहरूको सङ्ग्रह हो जुन हालको अफगानिस्तानबाट उत्तरी पाकिस्तान र उत्तर-पश्चिमी भारतमा बसाइँ सरेका थिए। वैदिक संस्कृतले उपमहाद्वीपको पूर्व-अस्तित्वमा रहेका प्राचीन भाषाहरूसँग अन्तरक्रिया गर्यो, नयाँ सामना गरिएका वनस्पतिहरू र जनावरहरूको नामहरू अवशोषित गर्यो; यसबाहेक, प्राचीन द्रविड भाषाहरूले संस्कृतको स्वरविज्ञान र वाक्यरचनालाई प्रभावित गरेका थिए।
संस्कृत शब्दले शास्त्रीय संस्कृतलाई पनि अझ संकीर्ण रूपमा उल्लेख गर्न सक्छ, एक परिष्कृत र मानकीकृत व्याकरणिक रूप जुन ईपूर्व पहिलो शताब्दीको मध्यमा देखा पर्यो र प्राचीन व्याकरणको सबैभन्दा व्यापक, पाणिनीको अष्टाध्यायीमा संहिताबद्ध गरिएको थियो। संस्कृतका महान् नाटककार कालिदासले शास्त्रीय संस्कृतमा लेखे र आधुनिक अङ्कगणितको जग सर्वप्रथम शास्त्रीय संस्कृतमा वर्णन गरिएको थियो। दुई प्रमुख संस्कृत महाकाव्यहरू, महाभारत र रामायण, तथापि, महाकाव्य संस्कृत नामक मौखिक कथा शैलीरहरूको एक शृङ्खलामा रचना गरिएको थियो जुन ४०० ईपूर्व र सन् ३०० को बीचमा उत्तरी भारतमा प्रयोग गरिएको थियो, र लगभग शास्त्रीय संस्कृतको साथ समकालीन थियो। त्यसपछिका शताब्दीहरूमा, संस्कृत परम्परा-बन्धित भयो, पहिलो भाषाको रूपमा सिक्न बन्द भयो, र अन्ततः जीवित भाषाको रूपमा विकास गर्न बन्द भयो।
इरानेली र युनानी भाषाका परिवारका अधिकांश पुरातन कविताहरू, पुरानो अवेस्तानका गाथाहरू र होमरका इलियाड विशेष गरी ऋग्वेदका भजनहरूसँग मिल्दोजुल्दो छन्। ऋग्वेदलाई असाधारण जटिलता, कठोरता र निष्ठाको स्मरण गर्ने विधिद्वारा मौखिक रूपमा प्रसारित गरिएको हुनाले, विभिन्न पाठहरू बिना एकल पाठको रूपमा, यसको संरक्षित पुरातन वाक्य रचना र आकृति विज्ञान सामान्य पूर्वज भाषा आदिम भारोपेली भाषाको पुनर्निर्माणमा महत्त्वपूर्ण महत्वको छ। संस्कृत विभिन्न ब्राह्मी लिपिहरूमा लेखिएको छ, र आधुनिक युगमा सामान्यतया देवनागरीमा लेखिएको छ।
भारतको सांस्कृतिक सम्पदामा संस्कृतको स्थिति, कार्य र स्थानलाई भारतको आठौँ अनुसूची भाषाहरूको संविधानमा समावेश गरेर मान्यता दिइएको छ। तथापि, पुनरुत्थानको प्रयासको बावजुद, भारतमा संस्कृतको पहिलो भाषा बोल्नेहरू छैनन्। भारतका हालैका प्रत्येक दसवर्षीय जनगणनामा हजारौँ नागरिकले संस्कृतलाई आफ्नो मातृभाषाको रूपमा लिखित गरेका छन्, तर यो सङ्ख्याले भाषाको प्रतिष्ठासँग जोडिने इच्छालाई सङ्केत गर्दछ। परापूर्वकालदेखि नै परम्परागत गुरुकुलमा संस्कृत भाषाको पढाइ हुँदै आएको छ। यो आज माध्यमिक विद्यालय स्तरमा व्यापक रूपमा सिकाइएको छ। सबैभन्दा पुरानो संस्कृत कलेज बनारस संस्कृत कलेज हो जसको स्थापना सन् १७९१ मा इस्ट इन्डिया कम्पनीको शासनकालमा भएको थियो। हिन्दु र बौद्ध भजन र मन्त्रहरूमा संस्कृतलाई औपचारिक र कर्मकाण्डी भाषाको रूपमा व्यापक रूपमा प्रयोग गरिएको छ।