Języki Moluków
języki używane w archipelagu Moluków / Z Wikipedii, wolnej encyclopedia
Języki Moluków – silnie zróżnicowane języki używane w archipelagu Moluków we wschodniej Indonezji[1]. Szacuje się, że w tym regionie geopolitycznym występuje 128 języków[1]. Należą do najsłabiej poznanych języków kraju[2] i są jednymi z najbardziej zagrożonych w regionie austronezyjskim[3]. Zwykle posługują się nimi niezbyt liczne społeczności[4]. Niektóre z nich są używane przez ludność molukańską w Holandii[5].
Większość z nich należy do rodziny austronezyjskiej, obejmującej dużą część autochtonicznych języków wysp Oceanii i Azji Południowo-Wschodniej[6], a konkretniej do postulowanej grupy centralno-wschodniej w obrębie podrodziny malajsko-polinezyjskiej[1]. W ramach tejże rodziny dominują języki z gałęzi centralnej[1] (które występują na centralnych i południowych Molukach, w tym na wyspach Aru i w archipelagu Sula)[7]. W północnej części Moluków funkcjonuje szereg języków z grupy języków południowohalmaherskich i zachodnionowogwinejskich (reprezentując gałąź wschodnią[7][8]), a także kilkanaście języków zachodniopapuaskich (nieaustronezyjskich)[1]. Na wyspie Halmahera dominują języki papuaskie, przy czym na południu wyspy są używane języki austronezyjskie[9]. Zupełnie odrębnym językiem jest malajski wyspy Bacan (z gałęzi zachodniej języków malajsko-polinezyjskich), który wywodzi się z Borneo[10]. Język taliabu to natomiast przedstawiciel grupy celebeskiej języków austronezyjskich[11][12]. Językiem sangir (klasyfikowanym w ramach języków filipińskich) posługują się liczni migranci z wysp Sangir, zamieszkujący m.in. Halmaherę[13][14]. Niespokrewniony język oirata, występujący na wyspie Kisar (na południowo-zachodnim krańcu Moluków), jest zaliczany do języków timor-alor-pantar (został przyniesiony przez migrantów z Timoru Wschodniego)[15].
Austronezyjskie języki Moluków wykazują wpływy papuaskiego substratu językowego, co uwidacznia się w ich typologii. Przypuszcza się, że niegdyś znaczna część regionu była zamieszkiwana przez grupy pochodzenia papuaskiego, które wymieszały się z przybyłą później ludnością austronezyjską[16][17]. Jednocześnie obecność pożyczek filipińskich w dzisiejszych językach północnej Halmahery sugeruje, że Halmahera była wcześniej zasiedlona przez użytkowników któregoś z języków filipińskich – lub doszło do napływu takiej ludności przed rozpadem wspólnego przodka rodziny[18].
Językami Moluków posługują się zwykle niewielkie społeczności, liczące średnio od kilkuset do tysiąca osób i zamieszkujące obszar kilku wsi; niemniej niektórych z nich używa 20–30 tys. osób[19]. Do języków miejscowych o największej liczbie użytkowników należą: galela, kei, buru, fordata, geser-gorom, ternate, tidore, tobelo, yamdena[20]. Języki lokalnych społeczności współistnieją z językami wehikularnymi (lingua franca), takimi jak malajski amboński i malajski Moluków Północnych (malajski wyspy Ternate)[21][22]. Języki malajskie nie mają w tym regionie charakteru autochtonicznego (ich obecność wynika z historycznych kontaktów handlowych)[23][24]. Częściowo zostały jednak przyjęte jako języki ojczyste, m.in. w rejonie wyspy Ambon, w miastach południowych Moluków oraz w mieście Ternate[24][25]. Bliżej niespokrewnionym malajskim wyspy Bacan (językiem bacan) posługuje się niewielka społeczność Bacan, która miała przybyć z Borneo wiele stuleci temu, zachowując swój rodzimy język[10][26].
Znaczna część języków Moluków znajduje się na skraju wymarcia, a sam region jest najbardziej zagrożonym regionem Indonezji pod względem bogactwa językowego[3]. Rozwój systematycznych badań lingwistycznych na Molukach przypadł na początek XX wieku[27]. Dokładnej dokumentacji lingwistycznej poddano tylko nieliczne z tych języków. Do najlepiej opisanych z nich należą: alune, taba (makian wschodni), tidore, leti[4].
- Z tym tematem związana jest kategoria: Języki Moluków.