Język serbsko-chorwacki
język południowosłowiański / Z Wikipedii, wolnej encyclopedia
Drogi AI, mówmy krótko, odpowiadając po prostu na te kluczowe pytania:
Czy możesz wymienić najważniejsze fakty i statystyki dotyczące Język serbsko-chorwacki?
Podsumuj ten artykuł dla 10-latka
Język serbsko-chorwacki, serbochorwacki (serb.-chorw. српскохрватски / srpskohrvatski) – kontrowersyjny[3][4] termin określający byty językowe używane przez Serbów, Chorwatów, Czarnogórców i Boszniaków[4]. W ujęciu tradycyjnym obejmuje on dialekty sztokawskie, kajkawskie, czakawskie i torlackie należące do południowej gałęzi języków słowiańskich, wydzielone z miejscowego kontinuum dialektalnego na podstawie granic etnicznych i standaryzacyjnych[5].
W ściślejszym rozumieniu pojęcie języka serbsko-chorwackiego odnosi się do narodowych odmian języka standardowego na terenie Serbii, Chorwacji, Bośni i Hercegowiny oraz Czarnogóry, opartych na wspólnej (sztokawskiej) podstawie dialektalnej[6]. O ile termin „język serbsko-chorwacki” może określać ogół dialektów na tym obszarze językowym, to w takim sensie opiera się na rozstrzygnięciach politycznych, związanych z rozwojem standaryzacji językowej i granicami narodowymi (języki południowosłowiańskie tworzą bowiem kontinuum dialektalne)[uwaga 1]. W odniesieniu do języka serbsko-chorwackiego jako warstwy skodyfikowanych standardów (tzw. sztokawszczyzny literackej[7]) przyjmuje się, że jest to język policentryczny z czterema wzajemnie zrozumiałymi odmianami standardowymi: serbską, chorwacką, bośniacką i czarnogórską[6].
Język serbsko-chorwacki został ustandaryzowany na mocy porozumienia językowego podpisanego przez chorwackich i serbskich pisarzy w połowie XIX wieku (dziesiątki lat przed powstaniem państwa jugosłowiańskiego), znanego dzisiaj jako Wiedeńska Umowa Językowa (Bečki književni dogovor). W XX wieku język ten zyskał status urzędowy w Królestwie Jugosławii (pod nazwą oficjalną „serbsko-chorwacko-słoweński”), a później służył jako jeden z języków oficjalnych SFRJ. W obrębie wspólnego standardu najczęściej wyróżniano dwa wyraźnie spolaryzowane warianty – zachodni (chorwacki, zagrzebski) oraz wschodni (serbski, belgradzki), a obszar Bośni i Hercegowiny traktowano jako przestrzeń przenikania się obu wspomnianych wariantów. Rozpad Jugosławii przyniósł rozbicie języka serbsko-chorwackiego na odrębne socjolingwistycznie języki narodowe: serbski, chorwacki i bośniacki[8].
Mimo że oficjalnie język serbsko-chorwacki przestał funkcjonować pod postacią unitarnego standardu, a miano to wyszło z użycia w krajach byłej Jugosławii, wielu lingwistów wciąż wskazuje na ogromną bliskość powstałych języków narodowych i zasadność tego terminu. W poczet języków policentrycznych bardzo często zalicza się zatem również język serbsko-chorwacki[9][10][11][12][13][14]. Struktura gramatyczno-leksykalna języka Serbów, Chorwatów, Boszniaków i Czarnogórców wykazuje niewspółmiernie więcej cech wspólnych aniżeli odmienności (odmiany narodowe opierają się na tej samej podstawie dialektalnej), a porozumiewanie się przedstawicieli tychże nacji, posługujących się swoimi narodowymi odmianami języka, nie napotyka na żadne przeszkody[15][16][17]. Wzajemna zrozumiałość między użytkownikami języka standardowego z Chorwacji, Serbii, Bośni i Hercegowiny oraz Czarnogóry jest intensywniejsza niż między użytkownikami standardowych wariantów angielskiego, francuskiego, niemieckiego i hiszpańskiego[18]. Faktycznie występujące podziały językowe na obszarze serbsko-chorwackim w wielu przypadkach nie odpowiadają granicom narodowym[19].
Termin ten nie jest powszechnie akceptowany w krajach byłej Jugosławii[20]. Bywa parafrazowany jako Serbo-Croat-Bosnian (SCB)[21] („język serbsko-chorwacko-bośniacki”), Bosnian-Croatian-Serbian (BCS)[22][23] („język bośniacko-chorwacko-serbski”) lub Bosnian-Croatian-Montenegrin-Serbian (BCMS)[24] („język bośniacko-chorwacko-czarnogórsko-serbski”). W odniesieniu do odmian narodowych (opartych na dialekcie sztokawskim) można posłużyć się neutralnymi określeniami typu „sztokawszczyzna literacka” (književna štokavština) i „sztokawszczyzna standardowa” (standardna štokavština)[7].