Liga Kobiet Polskich Pogotowia Wojennego
Z Wikipedii, wolnej encyclopedia
Liga Kobiet Polskich Pogotowia Wojennego (do sierpnia 1916 Liga Kobiet Pogotowia Wojennego) – organizacja kobieca działająca w latach 1913–1918 w Królestwie Polskim.
- Zobacz też: Liga Kobiet Galicji i Śląska.
Liga Kobiet Pogotowia Wojennego utworzona została z inicjatywy Izy Moszczeńskiej, Jadwigi Marcinowskiej, Teresy Ciszkiewiczowej i Heleny Ceysingerówny w kwietniu 1913 roku w Warszawie. Celem powstającej organizacji miało być niesienie pomocy moralnej i materialnej w walce zbrojnej o Niepodległość Polski przeciwko Rosji. LK PW działała przede wszystkim w środowisku inteligencji warszawskiej, prowadziła agitację na rzecz galicyjskiego ruchu strzeleckiego poprzez kolportowanie wydawnictw irredentystycznych, organizowanie odczytów i wieczorów dyskusyjnych[1]. Szybko stała się ważnym elementem obozu irredenty antyrosyjskiej skupionym w Komisji Tymczasowej Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych.
W zebraniu założycielskim poza inicjatorkami wzięły działaczki czynne dotychczas w różnych obozach politycznych i różnych polach aktywności społecznej, m.in. Leokadia Śliwińska, Maria Drobniewska, Maria Godlewska, Helena Grotowska, Zofia Kozłowska, Joanna Nieniewska, Halina Nieniewska, Maria Pawlikowska, Maria Przyjemska, Julia Rottermundówna, Helena Sujkowska, Ludwika Zawadzka i Jadwiga Zielińska. Do pierwszego Zarządu Koła Ligi w Warszawie weszły Joanna Niemiewska, Helena Ceysingerówna i, jako przewodnicząca, Iza Moszczeńska. Do sierpnia 1914 Liga w zasadzie pozostała organizacją warszawską choć udało się stworzyć organizacje w Kielcach, Lublinie i Ząbkowicach[2].
Wybuch I wojny światowej ożywił prace Ligi i spowodował rozszerzenie jej działalności na mniejsze ośrodki Królestwa Polskiego. Współdziałała z Polską Organizacją Wojskową, oddelegowując swe członkinie do wspólnych sekcji: sanitarnej i poczty polowej. Poprzez sekcje prowincjonalne liga utrzymywała kontakty ze środowiskami kobiecymi w Wilnie, Petersburgu, Lublinie i Radomiu. Liga weszła także w skład powstałego w Warszawie Zjednoczenia Organizacji Niepodległościowych, a po jego rozpadzie od grudnia 1914 roku wchodziła do Unii Stronnictw Niepodległościowych. Pracami organizacji, ze względu na odcięcie linią frontu zarówno Moszczeńskiej jak i Ceysingerówny, kierował tymczasowy Zarząd w składzie: Helena Grotowska, Joanna Niemiewska oraz Jadwiga Marcinowska, którą od stycznia 1915 zastąpiła Leokadia Śliwińska. Liczba członkiń wzrosła wówczas do ponad stu[3]. Poza dotychczasowymi formami pracy członkinie Ligi dostarczały mieszkań dla emisariuszy Piłsudskiego, ukrywały „spalonych” członków POW, organizowały i utrzymywały składy nielegalnych wydawnictw i broni. Liga subsydiowała także wydawanie pism irredentystycznych: „Wici”, „Głos Wolny”, „W przededniu”, i wydawała pismo dla wsi „Sprawa Polska”.
Na terenach Królestwa Polskiego okupowanego od 1914 r. przez państwa centralne, z inicjatywy przebywającej tam Izy Moszczeńskiej powstały nowe koła Ligi w Kielcach, Łodzi, Piotrkowie, Radomsku, Częstochowie, Dąbrowie Górniczej, Zawierciu, Będzinie i Sosnowcu. Włączyły się one w działalność Polskiej Organizacji Narodowej, popierając działalność militarną oddziałów strzeleckich Józefa Piłsudskiego. Od początku 1915 roku oddziały Ligi nawiązały współpracę z Departamentem Wojskowym Naczelnego Komitetu Narodowego w Piotrkowie oraz z jego agendami[4]. W połowie maja 1915 na terenie okupowanym przez państwa centralne działało już 17 kół[5]. W 1915 roku wśród członkiń Ligi nastąpił podział na tle odmowy Piłsudskiego werbunku do Legionów Polskich. Zwolennicy irredenty i zwolennicy rozwiązania austro-polskiego próbowali przeciągnąć Ligę na swoją stronę – tym bardziej że po zajęciu przez państwa centralne całości Królestwa nastąpił burzliwy rozwój organizacji kobiecej. Temu żywiołowemu ruchowi nadał ramy zjazd radomski Ligi, który w styczniu 1916 roku zdecydował o powstaniu jednolitej organizacji na terenie całego Królestwa. Na czele organizacji stanął Naczelny Zarząd pod przewodnictwem Jadwigi Marcinowskiej. Udało mu się znacznie rozbudować struktury organizacyjne. W sierpniu 1916 LK PW obejmowała już dziesięć okręgów: lubelski (14 kół), warszawski (8 kół), radomski (8 kół), kielecki (14 kół), częstochowski (1 koło), olkuski (6 kół), zagłębiowski (7 kół) i siedlecki (2 koła) skupiające 2907 członkiń[6]. Organizacje ligowe prowadziły akcję pomocy dla oddziałów legionowych, zbierając na ich rzecz datki pieniężne, oraz organizując wyposażenie i umundurowanie. Opiekowano się również rodzinami legionistów. Ważną część działalności stanowiła też akcja propagandowa i agitacyjna oraz organizowanie obchodów powstań narodowych i rocznic wkroczenia strzelców do Królestwa. Po kryzysie przysięgowym Liga udzielała pomocy internowanym i ukrywającym się byłym legionistom.
Na zjeździe Ligi w Piotrkowie w sierpniu 1916 roku starły się zwolenniczki CKN i Departamentu Wojskowego NKN. Ostatecznie nastąpił rozłam, zaś większość delegatek opowiedziała się po stronie Centralnego Komitetu Narodowego. W konsekwencji delegatki Ligi (określanej jako LKP PW „B”) uczestniczyły w pracach CKN, zarówno w centrali jak w jego strukturach lokalnych i regionalnych. Nieliczna mniejszość (2 koła warszawskie) skupione wokół starej przywódczyni Izy Moszczeńskiej kontynuowała współpracę z Departamentem Wojskowym NKN jako Liga Kobiet PW „A”. Niezależnie od tych sporów Liga Kobiet („B”) stale rozwijała się organizacyjnie; w czerwcu 1916 liczyła już 148 kół liczących 4422 członkinie[7]. Po likwidacji warszawskiego komitetu od czerwca 1917 Liga brała udział w działalności Komisji Porozumiewawczej Stronnictw Demokratycznych. W l. 1917–1918 ważnym elementem aktywności Ligi Kobiet Polskich PW stała się współpraca z jej siostrzaną organizacją w zaborze austriackim – Ligą Kobiet Galicji i Śląska. Jednym z przejawów tej współpracy było wydawanie wspólnego organu obu Lig „Na Posterunku: tygodnik kobiecy poświęcony sprawom społecznym, ekonomicznym, pedagogicznym i etycznym”, który ukazywało się w Krakowie od stycznia 1917 do grudnia 1918 roku[8]. W tym okresie LKP PW stała się też na gruncie Królestwa Polskiego czołową rzeczniczką emancypacji kobiet. M.in. w maju, z inicjatywy przedstawicielek LKP PW – Marii Chmieleńskiej i Leokadii Śliwińskiej, zawiązał się specjalny komitet mający zorganizować szeroką akcję na rzecz równouprawnienia politycznego kobiet. W jego skład oprócz wymienionych działaczek weszły także przywódczynie Związku Równouprawnienia Kobiet: Justyna Budzińska-Tylicka, Teodora Męczkowska, Ludwika Jahołkowska-Koszutska oraz znana publicystka Stefania Sempołowska[9]. Komitet ten zorganizował w dniach 8 i 9 września Zjazd Kobiet w Warszawie w którym wzięło udział ponad tysiąc delegatek z różnych środowisk politycznych i społecznych, a także delegaci sympatyzującymi z postulatami emancypacyjnymi partii: Partii Niezawisłości Narodowej, Zjednoczenia Stronnictw Demokratycznych, Polskiej Partii Postępowej, Polskiej Partii Socjalistycznej i Narodowego Związku Robotniczego. Zjazd obradował pod hasłem „Uobywatelnienia kobiet w niepodległym, zjednoczonym państwie polskim”[10]. W dniach 29–31 grudnia 1918 odbył się w Warszawie zjazd zjednoczeniowy Ligi Kobiet Polskich Pogotowia Wojennego i Ligi Kobiet Galicji i Śląska na którym powstała Liga Kobiet Polskich działająca w II RP[11].
- Z tym tematem związana jest kategoria: Członkinie Ligi Kobiet Polskich Pogotowia Wojennego.
- Osobny artykuł: Liga Kobiet Polskich.