Niedziela Palmowa (kat.)
Wjazd Pański do Jerozolimy (praw.)

Giotto, Wjazd do Jerozolimy, kaplica Scrovegnich
Dzień	7 dni przed Wielkanocą
w 2022	10 kwietnia (zachód) 17 kwietnia (wschód)
w 2023	2 kwietnia (zachód) 9 kwietnia (wschód)
w 2024	24 marca (zachód) 28 kwietnia (wschód)
Typ święta	chrześcijańskie
Religie	katolicyzm, prawosławie, protestantyzm
Zwyczaje	Pucheroki
Inne nazwy	(Druga) Niedziela Męki Pańskiej, Kwietna, Wierzbna
Multimedia w Wikimedia Commons

Niedziela Palmowa w Lipnicy Murowanej

Palmy wielkanocne

Święcenie palm wielkanocnych w Niedzielę Palmową przed kościołem św. Karola Boromeusza w Warszawie (2015)

Niedziela Palmowa („Niedziela Męki Pańskiej”, zwana też „Kwietną” lub „Wierzbną”, w formie nadzwyczajnej rytu rzymskiego: „Druga Niedziela Męki Pańskiej”) – święto ruchome w kalendarzu chrześcijańskim przypadające 7 dni przed Wielkanocą. Rozpoczyna Wielki Tydzień. Może wypaść pomiędzy 15 marca a 18 kwietnia.

Historia

Święto zostało ustanowione na pamiątkę przybycia Chrystusa do Jerozolimy. Rozpoczyna okres przygotowania duchowego do świąt, będącego wyciszeniem, skupieniem i przeżywaniem męki Chrystusa. Pierwsze znane zapisy dotyczące święta pochodzą z dziennika pątniczki Egerii, a datowane są na lata osiemdziesiąte IV wieku. Z Jerozolimy procesja Niedzieli Palmowej rozprzestrzeniła się na kraje chrześcijańskiego Wschodu^[1]. Niedziela Palmowa obchodzona jest w Polsce od średniowiecza. Według obrzędów katolickich tego dnia wierni przynoszą do kościoła palemki, symbol odradzającego się życia.

Od 1986, zgodnie z wolą papieża Jana Pawła II, w Niedzielę Palmową obchodzony był prawie corocznie diecezjalny Światowy Dzień Młodzieży^[2] (z wyjątkiem lat, gdy przeprowadzano festiwal międzynarodowy). Po raz ostatni ŚDM odbył się w ramach Niedzieli Palmowej w 2020, od kolejnego roku został przez papieża Franciszka na stałe przeniesiony na Uroczystość Jezusa Chrystusa, Króla Wszechświata^[3].

Poniższa tabelka przedstawia, kiedy wypada Niedziela Palmowa w kościołach zachodnich i w kościele prawosławnym (według kalendarza gregoriańskiego).

Wjazd do Jerozolimy

Wjazd Jezusa do Jerozolimy opisali wszyscy Ewangeliści (Mt 21,1-11; Mk 11,1-11; Łk 19,29-40; J 12,12-19). Będąc w okolicy Betfage, Chrystus polecił swoim dwóm uczniom, by poszli do pobliskiej wsi i przyprowadzili znajdującego się tam osła (w Ewangelii św. Mateusza mowa jest o oślicy i osiołku). Na pytania, czemu to robią, Jezus kazał im odpowiedzieć: Pan go potrzebuje. Gdy to zrobili, Chrystus dosiadł osiołka i na nim wjechał do Jerozolimy. Lud wyszedł mu na spotkanie, słał pod nogi płaszcze i gałązki, wykrzykując: Hosanna! Błogosławiony Ten, który przychodzi w imię Pańskie. Błogosławione królestwo ojca naszego Dawida, które przychodzi. Hosanna na wysokościach! Wydarzenie to miało być spełnieniem słów ze Starego Testamentu: Raduj się wielce, Córo Syjonu, wołaj radośnie, Córo Jeruzalem! Oto Król twój idzie do ciebie, sprawiedliwy i zwycięski. Pokorny – jedzie na osiołku, na oślątku, źrebięciu oślicy (Za 9,9).

Zwyczaje

Palmy

 Osobny artykuł: Palma wielkanocna.

Bogate tradycje ma wykonywanie palm wielkanocnych od VII wieku święconych w Niedzielę Palmową, co zapoczątkował Kościół francuski. Święcenie własnoręcznie wykonanych palm w rozbudowanej formie zachowało się m.in. na Kurpiach w parafii Lipniki i Nysie oraz Łyse, a także w Małopolsce w Lipnicy Murowanej i w Limanowej. W wielu miejscowościach odbywają się coroczne konkursy na najdłuższą i najpiękniej wykonaną palmę^[4]. Palmy w Polsce osiągają wysokość od kilkunastu centymetrów do kilkudziestu metrów (wymóg konkursowy – muszą samodzielnie stać). Palmy wykonuje się z różnych materiałów, wykonując rozmaite elementy dekoracyjne.

Charakterystyczne typy w Polsce to przede wszystkim:

• palma wileńska – z różnych rodzajów traw i drobnych kwiatów, suszonych i barwionych na różne kolory ciasno owiniętych wokół kijka/w formie wałeczka^[5], długość od 20 do 50–70 cm, spopularyzowana przez Cepelię^[6], popularna szczególnie w dużych miastach;
• palma kurpiowska – z bibułowych ręcznie wykonywanych kwiatów, przymocowanych do leszczynowego (lub z młodej sosny) pręta oplecionego dodatkowo borówką, jałowcem, bukszpanem; długość od 2 metrów do 10 metrów^[7];
• palma z południa Polski – kilkunastometrowe pręty wierzbowe, wiklinowe albo leszczynowe przewiązane rytmicznie szpagatem lub rzemieniem; na górze czub ze sztucznych kolorowych kwiatów, bazi, bukszpanu, cisu; doczepione kolorowe wstążki^[8].

Poza Polską zwyczaj ten przetrwał w południowych Niemczech (palemki wykonane z bukszpanu i bazi) oraz w Austrii (palemki z bazi, ostrokrzewu lub bukszpanu, ozdobione wstążkami)^[9].

Zwyczaje i przesądy związane z palemkami:

• połknięcie bazi z poświęconej palmy miało zagwarantować brak bólu głowy i chorób gardła^[10]. Pierwotnie mógł być to zabieg magiczny zapewniający płodność^[11].
• palemki zatykano za świętym obrazem w domu, a zimą spalano, by popiołu użyć następnie w czasie Środy Popielcowej^[12].
• palm nie można było trzymać „do góry nogami” – by nie gziły się krowy^[13]
• w zależności od regionu poświęconą palmą obijano na pomyślność boki zwierząt w gospodarstwie albo wręcz przeciwnie (muchy by się trzymały tych krów)^[13]
• z poświęconych palm wyjmowano gałązki wierzbowe i utworzone z nich krzyżyki zatykano w glebie na zasianych polach – miało to chronić przyszłe zbiory przed suszą, burzą itp.^[14]

Procesje

Procesje w Niedzielę Palmową były obecne od pierwszych wieków chrześcijaństwa – zapoczątkowane w Jerozolimie, rozpowszechniły się na innych terenach. W Polsce tradycją Niedzieli Palmowej była m.in. procesja z Jezuskiem Palmowym. Obecnie w Polsce w zachowana jest w niewielu miejscowościach (Szydłowcu, Tokarni w powiecie myślenickim i Nowym Stawie w powiecie malborskim). W Tokarni powrócono do tej właśnie tradycji (zaniechanej w XVIII wieku) obnoszenia figury Jezusa na osiołku podczas procesji z palmami^[15].

Istotnym elementem tego dnia są też tzw. procesje do pól, np. konne w województwach opolskim i śląskim^[16].

Przebierańcy

Dawnym zwyczajem są Pucheroki, czyli przebierańcy w wysokich czapkach przyozdobionych bibułowymi wstążkami, odwiedzający z oracjami domy rano w Niedzielę Palmową. Zwyczaj jest nadal żywy we wsiach podkrakowskich, m.in. w Bibicach, Zielonkach i Trojanowicach^[17].

Zobacz też

• święta katolickie w Polsce
• święta prawosławne w Polsce