Niewolnictwo płacowe
Z Wikipedii, wolnej encyclopedia
Niewolnictwo płacowe – termin opisujący zależność danej osoby od zarobków jako źródła utrzymania, zwłaszcza gdy te są niskie, warunki pracy złe oraz istnieje niewielka szansa na awans bądź zmianę zawodu. Termin jest często używany przez krytyków pracy do opisywania wyzysku i stratyfikacji społecznej. Niewolnictwo płacowe zakłada, że wybór między pracą, a śmiercią z głodu, bezdomnością czy wykluczeniem społecznym wcale nie jest wolnym wyborem. Jest uznawany za formę alienacji ustanowionej przez człowieka i opartej na relacji zniewolenia. Innymi słowy, człowiek codziennie zatrudnia swoją siłę roboczą wyłącznie aby przetrwać[1][2]. Pokrewnym terminem jest „przymus ekonomiczny”, który odnosi się szerzej do sytuacji ekonomicznej danej osoby, ale jest również stosowany w odniesieniu do wykonywania pracy na rzecz innych podmiotów[3][4][5].
Niewolnictwo płacowe jest postrzegane przede wszystkim jako nierówna siła przetargowa między pracą a kapitałem, zwłaszcza gdy pracownicy otrzymują stosunkowo niskie płace, takie jak w sweatshopach[6], tj. miejscach opisywanych jako bez samorządności pracowniczej, możliwości dokonywania wyborów zawodowych i braku wolnego czasu[7][8][9]. Krytyka stratyfikacji społecznej obejmuje szerszy zakres wyborów zawodowych związanych z presją hierarchicznego społeczeństwa, które determinuje wyborów niesatysfakcjonujących prac, które pozbawiają ludzi ich „charakteru gatunkowego”[10] nie tylko w sytuacji zagrożenia skrajnego ubóstwa i głodu, ale także stygmatyzacji społecznej i osłabienia statusu[7][11][12]. Przy czym, zwraca się jednocześnie uwagę na niemożność wyizolowania z człowieka zdolności do pracy i uczynienia z niej przedmiotu obrotu towarowego[13]. Historycznie wiele organizacji i działaczy socjalistycznych opowiadało się za samorządem robotniczym lub spółdzielniami pracowniczymi jako możliwe alternatywy dla pracy najemnej[8][14][15].
Na podobieństwa między pracą najemną a niewolnictwem zwracał uwagę już Cyceron, m.in. w sowim dziele De Officiis[16]. Wraz z nadejściem rewolucji przemysłowej myśliciele tacy jak Pierre-Joseph Proudhon i Karl Marx opracowali porównanie między pracą najemną a niewolnictwem i zaangażowali się w krytykę pracy[17][18], podczas gdy luddyści podkreślali dehumanizację spowodowaną przez maszyny. Wprowadzenie pracy najemnej w XVIII-wiecznej Wielkiej Brytanii spotkało się z oporem, dając początek zasadom syndykalizmu i anarchizmu[14][19][20].
Przed amerykańską wojną secesyjną obrońcy niewolnictwa z Południa powoływali się na koncepcję niewolnictwa za wynagrodzeniem, aby móc porównać stan swoich niewolników z robotnikami na Północy[21][22]. Stany Zjednoczone zniosły większość form niewolnictwa po wojnie secesyjnej, ale działacze związkowi uznali powyższą praktykę za trafną metaforę – według historyka Lawrence’a Glickmana, w wieku pozłacanym „w prasie robotniczej pełno było odniesień i trudno znaleźć przemówienie przywódcy związkowego bez powyższego wyrażenia”[23].
Termin „niewolnictwo płacowe” prawdopodobnie po raz pierwszy został użyty w 1836 przez kobiety pracujące w branży tekstylnej w Lowell w stanie Massachusetts, zwane Lowell Mill Girls. Pracowały one w fabrykach (dość często w młodym wieku) około 70–80 godzin tygodniowo i żyły w pensjonatach, często będących własnością właścicieli zakładów[8].