Religiun
From Wikipedia, the free encyclopedia
Religiun (da latin religio ‹diligenza conscienziusa›, ‹premura›, tar relegere ‹resguardar›, ‹far attenziun›, oriundamain en il senn dad «observar cun gronda premura segns e prescripziuns»[1]) è ina noziun collectiva per in grond dumber da concepziuns dal mund, da las qualas il fundament consista en la cretta respectiva en forzas transcendentas (surterrestras, surnatiralas, sursensualas). Questas forzas na sa laschan betg cumprovar en il senn da la teoria scientifica, mabain sa basan sin experientschas intuitivas ed individualas. Cun quai po esser colliada la cretta en objects sontgs.[2]
La religiun po influenzar a moda normativa ideas da las valurs, furmar il cumportament, agir, pensar e sentir da l’uman ed ademplir en quest connex in’entira retscha da funcziuns economicas, politicas e psicologicas.[3] Damai che religiuns èn caracterisadas d’ina influenza talmain vasta, enserran ellas er il ristg ch’i sa furmian ideologias religiusas.[4]
Il term ‹religiun› vegn duvrà tant per la ‹religiusadad› individuala sco er per ‹religiuns› en il senn collectiv.[5] Er l’adjectiv ‹religius› sto vegnir resguardà mintgamai en ses context respectiv: el po sa referir tant ad ina u pliras religiuns ubain a la religiusadad d’in singul uman. Cumbain che omadus champs cumpiglian in’enorma vastezza, sa laschan tuttina formular intgins elements universals ch’ins chatta en tut las culturas dal mund. Igl èn quai il giavisch individual da chattar in senn, in’orientaziun morala ed in’explicaziun dal mund; ultra da quai la cretta collectiva en forzas surnatiralas ch’influenzescha en ina moda u l’autra la vita dals umans; en pli la brama che l’existenza da quest mund s’uneschia cun ses origin da l’auter mund.[6] Per part vegnan questas explicaziuns da standard però crititgadas.[7]
Las pli grondas religiuns (er enconuschentas sco religiuns mundialas) èn il cristianissem, l’islam, il hinduissem, il budissem, il taoissem, il sikhissem, il giudaissem, il bahaissem ed il confuzianissem. Il dumber e la ritgezza da furmas da las religiuns istoricas e contemporanas surpassa però per lunschor las religiuns mundialas.
Tut las culturas premodernas cumpigliavan ina religiun.[8] Concepziuns dal mund religiusas e sistems da dar senn a la vita stattan savens en ina lunga tradiziun. Pliras religiuns disponan d’elements parentads – sco la communicaziun cun essers surnatirals en rom da ductrinas dal salit, sistems da simbols, cults e rituals – u sa basan ina sin l’autra sco per exempel giudaissem e cristianissem. Ina sistematica fundada da tut las religiuns che preschenta lur relaziuns da parentella e lur genesa istorica furma in desiderat da la scienza da las religiuns che n’ha betg anc pudì vegnir accumplì.[9]
Intginas religiuns sa basan sin sistems filosofics en il vast senn dal pled u han recepì tals. Autras han ina pli ferma orientaziun politica, per part schizunt teocratica. E puspè autras accentueschan plitost aspects spirituals. Zonas d’interferenza datti praticamain en tut las religiuns e surtut er areguard lur recepziun e pratica tar ils singuls umans. Numerusas religiuns èn organisadas sco instituziuns; en blers cas po vegnir discurrì d’ina cuminanza religiusa.
Da la perscrutaziun scientifica da las religiuns e (per part) da la religiusadad s’occupa surtut la scienza da las religiuns, en pli l’istorgia, la sociologia, l’etnologia, la fenomenologia, la psicologia e la filosofia. Ils concepts, las instituziuns e las furmas da religiuns vegnan messas en dumonda a moda punctuala u generala tras la critica da las religiuns.