Крузенштерн Иван Фёдорович
диңгеҙҙә йөҙөүсе, адмирал / From Wikipedia, the free encyclopedia
Иван Федорович Крузенштерн, Адам Иоганн фон Крузенштерн (нем. Adam Johann von Krusenstern; 8 (19) ноябрь 1770(17701119) йыл — 12 (24) август 1846 йыл) — 1803—1806 йылдарҙа донъяны урап үтеүгә етәкселек иткән Рәсәй диңгеҙҙә йөҙөүсеһе. Адмирал (1841), Император ғали йәнәптәре (1842) эргәһендә торған.
Иван Фёдорович Крузенштерн | |
нем. Adam Johann von Krusenstern | |
| |
Тыуған көнө |
8 (19) ноябрь 1770({{padleft:1770|4|0}}-{{padleft:11|2|0}}-{{padleft:19|2|0}}) |
---|---|
Тыуған урыны |
Имение Хаггуд[et] (Рапла янында]]), Ревель өйәҙе, Ревель губернаһы, Рәсәй империяһы |
Вафат булған көнө |
12 (24) август 1846({{padleft:1846|4|0}}-{{padleft:8|2|0}}-{{padleft:24|2|0}}) (75 йәш) |
Вафат булған урыны |
Гильзенхоф, Везенберг өйәҙе, Эстляндия губернаһы |
Ил | |
Эшмәкәрлеге |
- |
Тормош иптәше |
Юлиана Шарлотта фон Таубе |
Балалары |
Николай Иванович |
Наградалары һәм премиялары | |
Автограф | |
Крузенштерн Иван Фёдорович Викимилектә | |
Сығышы менән остзей дворяндарынан. Рус-швед һуғышы арҡаһында 1787 йылда Диңгеҙ кадет корпусынан ваҡытынан алда сығарыла, Г. И. Муловский етәкселегендә хеҙмәт итә. 1793—1799 йылдарҙа Ю. Лисянский менән бергә Британияның хәрби флотында оҙайлы стажировкала була, Америка Ҡушма Штаттарында (унда, ҡайһы бер мәғлүмәттәр буйынса, Джордж Вашингтондың ҡабул итеү бүлмәһендә була), Барбадоста, Нидерланд Гвианаһында, Бермуд утрауҙарында, Калькуттала һәм Кантонда була. 1799 йылда тәүге тапҡыр Рус Америкаһының Ҡытай менән сауҙаһын үҫтереү һәм донъя буйлап экспедиция ебәреү проектын эшләй (властар иғтибарһыҙ ҡалдыра). 1803 йылда проекттың яңы варианты менән Александр I ҡыҙыҡһына, һәм Крузенштерн донъя буйлап беренсе рус экспедицияһы етәксеһе итеп тәғәйенләнә. Экспедиция Рәсәй — Америка компанияһын үҫтереү өсөн тәғәйенләнгәнлектән һәм уның тарафынан финансланғанлыҡтан, йөҙөү барышында уның вәкиле — Япониялағы илсеһе Н. П. Резанов менән конфликт килеп тыуа. Экспедиция уңышлы тамамланғандан һуң, Крузенштерн күп наградаларға лайыҡ була һәм дәүләт иҫәбенә сәйәхәттең тасуирламаһын баҫтырып сығарыу хоҡуғына эйә була; 1809 һәм 1813 йылдар араһында өс томда немец һәм урыҫ телдәрендә баҫылып сыға һәм шунда уҡ тағы ла ете телгә тәржемә ителә. 1816 йылда Швед король фәндәр академияһы ағзаһы итеп һайлана (218-се урын).
1811 йылда Крузенштерн Диңгеҙ кадет корпусы кластары инспекторы итеп тәғәйенләнә. 1814 йылда Коцебу экспедицияһы буйынса фәнни инструкцияның төп авторы була, фәнни ҡорамалдар һатып алыу өсөн Бөйөк Британияға ебәрелә. Артабан фундаменталь "Көньяҡ диңгеҙе атласы"н (1823—1826, өс томлыҡ тикшеренеү һәм 1835—1836 йылдарҙа өҫтәлә) әҙерләү өсөн отпуск ала; 1836 йылда бының өсөн Демидов премияһына лайыҡ була. 1827 йылда хеҙмәткә ҡайта һәм Диңгеҙ кадет корпусы директоры һәм Адмиралтейство советы ағзаһы итеп тәғәйенләнә, был вазифаны ул 16 йыл биләй. Һуңғы тапҡыр сәйәхәткә Германияға 1840 йылда бара. Таллиндың Домской соборында ерләнә.