جمهوری مهاباد
دولت دستنشانده شوروی در شمال غرب ایران (۱۳۲۴–۱۳۲۵) / From Wikipedia, the free encyclopedia
جمهوری مهاباد (به کردی: کۆماری مههاباد، کۆماری کوردستان)[1] یا جمهوری کُردستان[2][1][3][4] نام سیاسی یک حکومت دستنشانده توسط شوروی[5][6] در شمال غربی ایران بود که سهشنبه، ۲ بهمن ۱۳۲۴ (برابر با ۲۲ ژانویه ۱۹۴۶) به فرمان رهبر اتحاد جماهیر شوروی، ژوزف استالین تشکیل شد[7][8][9] و کمتر از یک سال و تا پایان اشغالِ شمالغرب ایران توسط ارتش شوروی، یعنی تا ۲۴ آذر ۱۳۲۵ برپا بود. وسعت این جمهوری تنها به چند شهر نزدیک مهاباد از جمله شهرهای بوکان، پیرانشهر، اشنویه، سردشت و بخشهای شمالی نزدیک به شهر سقز منتهی میشد؛ بههمین دلیل بیشتر این حکومت «جمهوری مهاباد» خوانده میشود.[10][4] البته در نقشههای قدیمی مربوط به محدوده این جمهوری، شهرهای نقده و ماکو و بخشی از شهرستانهای میاندوآب، ارومیه، سلماس، خوی، چالدران و ماکو نیز در محدوده این جمهوری نشان دادهشدهاند.[11]
جمهوری مهاباد
کۆماری مههاباد | |
---|---|
سرود: ای رقیب Oh Enemy (ای دشمن) | |
نقشه جمهوری مهاباد در سال ۱۹۴۶ | |
پایتخت | مهاباد |
تاسیس خروج شوروی انحلال اعدام سران | ۲ بهمن ۱۳۲۴ ۲۴ آذر ۱۳۲۵ |
مدیریت | |
• رئیسجمهور نخستوزیر | قاضی محمد حاجی باباشیخ |
مرکز این جمهوری در شهر مهاباد و رهبر این حکومت قاضی محمد بود.[12][13]هدف انجمن سری که در مهاباد فعالیت میکرد، تشکیل «کردستان بزرگ» بود.[14] سرود ای رقیب برای اولین بار توسط این حکومت به عنوان سرود ملی آن اعلام شد. ای رقیب توسط یونس رئوف (دلدار) سروده شدهاست.[15][16]
برخی احزاب، سازمانها و جریانهای ملی گرایی ادعا دارند که نام این حکومت دستنشانده، جمهوری کردستان بودهاست[17][3][18] که مورخان غربی این ادعا را بهرسمیت نمیشناسند.[19][20][21][22]
همچنین برخی از کُردها معتقدند که جمهوری مهاباد با هدف جداییخواهی نبوده و در «چارچوب کشور ایران» تشکیل شده بود، اما با توجه به اسناد تاریخی موجود،[23] هیچگاه پرچم ایران در کنار پرچم حزبی و خودمختاری و ملی این جمهوری قرار نداشت بلکه هدف، تشکیل یک کشور مستقل به نام «کردستان» بود.[24][25][26][27]
اسناد منتشر شده نشان میدهد که تشکیل و نابودی این جمهوری در ارتباط با بحران ایران و شوروی بودهاست.[28] عدم موافقت با اعطای امتیاز نفت به شوروی باعث شد که این کشور در بالاترین سطحِ تصمیمگیری،[29] برای فشار به ایران، بهفکر حمایت از جنبشهای استقلالطلب در شمال و شمال غربی ایران باشد. پیامد این سیاست، ابتدا تشکیل حکومت خودمختار آذربایجان و سپس جمهوری مهاباد شوروی بود. هر دو حکومت از حمایت شوروی برخوردار بودند. بهعلاوه، نیروهای شوروی از ورود نیروهای دولتی ایران به آذربایجان و کردستان جلوگیری میکردند. در نهایت زیر فشارهای بینالمللی و پس از قرارداد قوام-سادچیکف و وعدهٔ گرفتن امتیازات نفتی از ایران، ارتش شوروی از مناطق اشغال شده خارج شد و حکومتهای خودمختار آذربایجان و جمهوری مهاباد سقوط کردند.[30][31]